Thiết kế các gói chính sách thích ứng cho đô thị thông minh bao trùm: Bài học từ Chương trình Smart Nation của Singapore
Designing adaptive policy packages for inclusive smart cities: Lessons from Singapore’s smart nation program
| Tác giả |
Kritika Sha Araz Taeihagh |
| Ngày đăng tải | 29/09/2024 |
| DOI | https://doi.org/10.1016/j.scs.2024.105868 |
| Nguồn bài nghiên cứu | Science Direct |
| Từ khóa |
Đô thị thông minh Phát triển bao trùm Quản trị Thiết kế chính sách thích ứng Gói chính sách |
1 – GIỚI THIỆU
Trong hai thập kỷ gần đây, các đô thị trên toàn cầu đã tích cực áp dụng những công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo, hệ thống công nghệ thông tin và truyền thông, Internet vạn vật và phân tích dữ liệu lớn như những cấu phần cốt lõi của môi trường đô thị. Những thành phố này, thường được gọi là thành phố thông minh, sử dụng các giải pháp công nghệ và số hóa nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống, mở rộng khả năng tiếp cận và mức độ sử dụng các dịch vụ đô thị, đồng thời cải thiện hiệu quả quản lý tài nguyên. Tuy nhiên, việc áp dụng các công nghệ tiên tiến luôn đi kèm với mức độ bất định và khó dự đoán cao, từ đó đặt ra nhiều thách thức cho các nhà hoạch định chính sách trong việc thiết kế các chính sách thành phố thông minh mang tính bao trùm.
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng quản trị thành phố thông minh gặp phải hàng loạt vấn đề như tốc độ phát triển công nghệ vượt xa năng lực điều chỉnh của hệ thống pháp lý, nguy cơ thiên lệch thuật toán, các rủi ro liên quan đến quyền riêng tư và trung lập dữ liệu, sự gia tăng vai trò chi phối của các tập đoàn công nghệ lớn, cũng như hạn chế về năng lực thể chế và chính sách. Những thách thức này trực tiếp cản trở mục tiêu phát triển đô thị bao trùm của chính phủ, làm trầm trọng thêm khoảng cách số và nguy cơ phân cực xã hội.
Trong bối cảnh đó, bài viết tập trung phân tích vai trò của thiết kế chính sách thích ứng trong việc giải quyết các thách thức phức tạp và không chắc chắn của thành phố thông minh, đặc biệt nhằm thúc đẩy phát triển bao trùm. Nghiên cứu sử dụng Chương trình Quốc gia Thông minh của Singapore như một trường hợp điển hình chuyên sâu để làm rõ cách thức các mục tiêu chính sách, công cụ chính sách và sự tương tác giữa chúng được kết hợp thành các gói chính sách. Qua đó, bài viết đặt ra câu hỏi nghiên cứu trung tâm về cách nhận diện và tăng cường các mối tương hỗ giữa các công cụ và gói chính sách nhằm phục vụ phát triển bao trùm trong thành phố thông minh.
2 – MÔ TẢ HỆ THỐNG
Hệ thống được phân tích trong bài viết là Chương trình Quốc gia Thông minh của Singapore, một chương trình chiến lược cấp quốc gia được khởi động từ năm 2014 với mục tiêu sử dụng công nghệ số và công nghệ tiên tiến để tái cấu trúc toàn diện xã hội, nền kinh tế và bộ máy nhà nước. Chương trình này không chỉ đơn thuần là một tập hợp các dự án công nghệ mà được thiết kế như một hệ sinh thái chính sách phức hợp, trong đó công nghệ, thể chế, con người và cơ chế quản trị được tích hợp chặt chẽ nhằm hướng tới phát triển thành phố thông minh theo định hướng bao trùm.
Về cấu trúc tổng thể, Chương trình Quốc gia Thông minh được tổ chức xoay quanh ba trụ cột chiến lược chính gồm Xã hội số, Kinh tế số và Chính phủ số. Mỗi trụ cột đại diện cho một lĩnh vực can thiệp chính sách khác nhau nhưng không vận hành tách biệt mà được thiết kế để bổ trợ và tăng cường lẫn nhau. Xã hội số tập trung vào việc nâng cao khả năng tiếp cận công nghệ, năng lực số và mức độ tham gia của người dân trong đời sống số. Kinh tế số hướng đến chuyển đổi số các ngành kinh tế, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và xây dựng hệ sinh thái doanh nghiệp có khả năng cạnh tranh cao trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Chính phủ số nhằm tái cấu trúc hoạt động của khu vực công thông qua số hóa quy trình, nâng cao năng lực hoạch định chính sách và cung cấp dịch vụ công lấy người dân làm trung tâm.
Ở cấp độ thể chế, chương trình được điều phối bởi Văn phòng Quốc gia Thông minh và Chính phủ số, phối hợp với GovTech cùng các bộ ngành, cơ quan nhà nước và đối tác khu vực tư nhân. Hệ thống này bao gồm các nền tảng kỹ thuật số tích hợp, các cơ chế sandbox pháp lý cho phép thử nghiệm công nghệ mới trong phạm vi kiểm soát, các chương trình thí điểm quy mô nhỏ để đánh giá tác động thực tiễn, cũng như các cơ chế phản hồi liên tục từ người dân và doanh nghiệp. Nhờ đó, hệ thống có khả năng điều chỉnh linh hoạt trước những thay đổi nhanh chóng của công nghệ trong khi vẫn duy trì các mục tiêu chính sách dài hạn về phát triển bao trùm và bền vững.
3 – PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Bài viết sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính với thiết kế nghiên cứu trường hợp chuyên sâu, trong đó Singapore được lựa chọn như một trường hợp điển hình có ảnh hưởng lớn trong lĩnh vực thành phố thông minh. Việc tập trung vào một trường hợp duy nhất cho phép các tác giả phân tích chi tiết bối cảnh thể chế, cấu trúc chính sách và cơ chế vận hành thực tế của Chương trình Quốc gia Thông minh, qua đó làm rõ các động lực và điều kiện cho thiết kế chính sách thích ứng hướng tới phát triển bao trùm.
Nguồn dữ liệu chính của nghiên cứu bao gồm các tài liệu chính sách chính thức của chính phủ Singapore như văn bản chiến lược, thông cáo báo chí, sửa đổi pháp lý, bài phát biểu quan trọng tại nghị viện và các báo cáo chuyên đề liên quan đến Chương trình Quốc gia Thông minh trong giai đoạn từ năm 2014 đến tháng 3 năm 2023. Tổng cộng 226 tài liệu chính sách đã được thu thập và phân tích, phản ánh quan điểm chính thức và định hướng chính sách của nhà nước Singapore. Bên cạnh đó, nghiên cứu còn tham chiếu hơn một nghìn bài viết từ các cơ quan truyền thông uy tín trong khu vực nhằm bổ sung bối cảnh triển khai và phản ứng xã hội đối với các chính sách này.
Phương pháp phân tích chủ đề được áp dụng để xử lý dữ liệu, trong đó các tác giả tiến hành mã hóa chi tiết từng tài liệu theo các nhóm như mục tiêu chính sách, mục tiêu cụ thể, công cụ chính sách và các dạng tương tác giữa công cụ. Khung phân tích được xây dựng dựa trên lý thuyết thiết kế chính sách và phân loại công cụ chính sách của Schneider và Ingram, cho phép phân tích không chỉ nội dung của từng công cụ mà còn cách thức chúng được kết hợp thành các gói chính sách. Thông qua cách tiếp cận này, nghiên cứu có thể làm rõ các mối quan hệ hiệp lực và hỗ trợ giữa các công cụ chính sách, cũng như vai trò của chúng trong việc hình thành không gian thiết kế chính sách thích ứng.
4 – KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Kết quả nghiên cứu cho thấy Chương trình Quốc gia Thông minh của Singapore được đặc trưng bởi một cấu trúc chính sách có tính tích hợp cao, trong đó các mục tiêu và công cụ chính sách được thiết kế để vận hành đồng thời và hỗ trợ lẫn nhau. Ba trụ cột chiến lược Xã hội số, Kinh tế số và Chính phủ số không chỉ theo đuổi các mục tiêu riêng biệt mà còn cùng hướng đến mục tiêu tổng thể là xây dựng một thành phố thông minh bao trùm, nơi người dân, doanh nghiệp và nhà nước đều có khả năng tiếp cận và hưởng lợi từ công nghệ.
Phân tích cho thấy sự đa dạng đáng kể trong các loại công cụ chính sách được sử dụng, với trọng tâm là các công cụ xây dựng năng lực như đào tạo kỹ năng số, phát triển nền tảng dịch vụ tích hợp và tăng cường năng lực công nghệ cho khu vực công. Các công cụ mang tính biểu trưng như hội nghị, triển lãm và chiến dịch truyền thông được sử dụng rộng rãi nhằm nâng cao nhận thức xã hội và tạo sự đồng thuận đối với định hướng chuyển đổi số. Bên cạnh đó, các công cụ quyền lực như khuôn khổ pháp lý, thỏa thuận hợp tác và sandbox pháp lý đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết và thử nghiệm công nghệ mới trước khi triển khai trên diện rộng.
Một kết quả quan trọng khác của nghiên cứu là việc xác định các mối quan hệ hiệp lực và hỗ trợ giữa các công cụ chính sách trong từng gói chính sách. Các chương trình thí điểm và sandbox pháp lý thường được kết hợp với cơ chế học tập thông qua phản hồi của người dân và doanh nghiệp, từ đó cho phép điều chỉnh chính sách theo thực tiễn triển khai. Cách tiếp cận này giúp Singapore duy trì khả năng thích ứng cao trước những bất định của công nghệ, đồng thời giảm thiểu nguy cơ loại trừ xã hội trong quá trình chuyển đổi số. Tuy nhiên, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng các chiều cạnh bao trùm về môi trường và không gian đô thị vẫn chưa được tích hợp đầy đủ và còn ở giai đoạn thử nghiệm ban đầu.
5 – KẾT LUẬN
Bài viết kết luận rằng Chương trình Quốc gia Thông minh của Singapore là một minh chứng tiêu biểu cho cách thiết kế và triển khai các gói chính sách thích ứng nhằm thúc đẩy thành phố thông minh theo định hướng bao trùm. Thông qua việc kết hợp đa dạng các công cụ chính sách và xây dựng các mối quan hệ hiệp lực và hỗ trợ lẫn nhau giữa chúng, Singapore đã tạo ra một không gian thiết kế chính sách tối ưu, cho phép vừa quản lý hiệu quả sự bất định của công nghệ tiên tiến vừa đảm bảo khả năng tiếp cận và thụ hưởng công nghệ của các nhóm dân cư khác nhau.
Nghiên cứu đóng góp quan trọng cho lĩnh vực nghiên cứu chính sách công và quản trị đô thị khi làm rõ vai trò của các gói chính sách thích ứng trong bối cảnh thành phố thông minh. Các kết quả cho thấy rằng phát triển thành phố thông minh không thể chỉ dựa vào công nghệ mà cần một cấu trúc chính sách linh hoạt, có khả năng học tập và điều chỉnh liên tục, đồng thời gắn kết chặt chẽ với các mục tiêu phát triển bao trùm. Những bài học rút ra từ trường hợp Singapore có thể được tham khảo và điều chỉnh phù hợp cho các quốc gia và đô thị khác, với điều kiện cần xem xét kỹ lưỡng bối cảnh thể chế, văn hóa và kinh tế xã hội riêng biệt.
